تاثیر ورزش های زورخانه ای برابعاد مختلف جسمانی و روانی کودکان

  ورزشهای زورخانه ای در شخصیت‌سازی و رشد کودک تأثیر فراوان دارد. بازی وسیله کسب تجربه‌های پرارزشی است که کودکان در خلال آن از جهت احساسی، اجتماعی و روانی رشد می‌کنند. الگوهای رفتاری آنان در بازی شکل می‌گیرد. این الگوها در سراسر عمر کودک سرمشقی مفید برای او خواهد شد. کودک به مدد بازی الگوهای بی‌شمار و درهم پیچیده و ظریف زندگی آدمی را درمی‌یابد و آن را تجربه و تمرین می‌کند و رابطة میان این الگوها را می‌سنجد، تا آن‌ها را فرا گیرد. از آن‌جهت که ناگزیر است در سنین بزرگسالی با آن‌ها روبه‌رو شود و در جامعه زندگی کند. ورزشهای زورخانه ای با توجه به قابلیتهایی که همه ابعاد وجودی انسان را در بر می گیرد می تواند نقش موثری را در شکل دهی شخصیت کودکان و نو جوانان ایفا نماید .
 
چکیده
علاقه‌مندی ایرانیان به جوانمردی، پهلوانی، امانت‌داری و راستی و درستی موجب دوام یکی از آثار درخشان باستانی ایران یعنی زورخانه و ورزش باستانی شده است. جایگاه زورخانه در پرورش شایسته‌ترین خصایص انسانی مانند جوانمردی، گذشت، ایثار، فداکاری، حس نوع‌دوستی و مبارزه با ظلم و جهل، رعایت اصول اخلاقی و فضایل انسانی و مبارزه با ظلم و جهل تثبیت گردید. آموزه‌های اخلاقی را در یکایک اعمال این ورزش باستانی می‌توان مشاهده نمود. احترام به پیشکسوت، رعایت اصول اخلاقی، دعا خواندن، رسیدگی به امور افرادی که نیاز به کمک دارند و تشویق ورزشکاران به ادب و نزاکت در کنار پرورش جسمی از ویژگی‌هایی بارز این ورزش سنتی است که آن را نه تنها از سایر بازی‌های بومی و محلی ایران بلکه از بازی‌های بومی و محلی دنیا متمایز می‌‌سازد.
  مقدمه
گذشته تاریخی ورزش‌های بومی ومحلی و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد ورزش و بازی، جزء لاینفک زندگی اجتماعی انسان بوده و با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه انواعی از بازی‌ها و ورزش ها  رایج بوده که در بسیاری موارد نفوذ و نمود بیشتری در سرزمین‌های پیرامونی پیدا کرده است.
آنچه که در جامعه‌ی سنتی بازی نامیده می‌شده فعالیت‌هایی بود که دو کارکرد اصلی برعهده داشته‌اند:
1ـ تقویت قوای بدنی افراد
2ـ اجرای مناسک آیین‌ها
در جامعه سنتی کهن لزوم بکارگیری قوای جسمانی در میدان جنگ، تمرین و ممارست جهت تقویت قوای جسمانی در قالب حرکات بدنی را ملزم ساخته بود. نیروی جسمانی افراد نه در خدمت خود بازی بلکه در خدمت وظیفه‌ای خطیرتر به نام جنگ قرار می‌گرفت. از سوی دیگر بازی های  سنتی همراه با حرکاتی بود که سراسر رنگ اساطیری و مذهبی و در خدمت نکوداشت آیین‌های جامعه بود. گذشته از دو کارکرد فوق، البته بازی در زمینه نمایشی در مقابل شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی جهت سرگرم‌کردن آن‌ها استفاده می‌شد که این بازی‌ها در نهایت زیبایی، کارآمد و هدف‌دار بوده و  خستگی‌های جسمی و فکری را تقلیل داده، روح تعاون و همبستگی را تقویت کرده و در زمینه‌های آموزشی و تربیتی تأثیر ارشمندی دارا بوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت بازی‌های بومی و محلی به جهت انطباق با علاقه‌های ذوقی، هنری و فرهنگی جامعه می‌تواند گسترش یافته و عمومیت پیدا کند به‌نحوی که فرهنگ‌ساز بوده و هویت فرهنگی جامعه را در وجود کودکان به دنیای آینده ببرد.

ورزش در ایران باستان
در دوران باستان و در میان کشورهای مشرق‌زمین بی‌گمان ایران مهم‌ترین کشوری بود که در نظام تعلیم و تربیت خود بیشترین اولویت را به ورزش و تربیت‌بدنی می‌داد. ایرانیان به اهمیت توانایی و سلامت بدن به‌عنوان وسیله بسیار مهمی برای فراهم آوردن ارتش سلحشور و پیروزمند پی برده بودند.
کهن‌ترین نوشته‌هایی که درباره ورزش ایران باستان موجود است، از دو مورخ یونانی هردوت و گزنفون است که در آثار خود به آموزش و مسابقات ورزشی مختلف در ایران از جمله اسب‌سواری، تیراندازی، و به‌ویژه محتوای اخلاقی و تربیتی ورزش در ایران باستان اشاره کرده‌اند.
هرودوت، مورخ مشهور یونانی می‌نویسد ایرانیان در طی تحصیل از پنج‌سالگی تا بیست سالگی سه چیز را می‌آموختند: سوارکاری، تیر و کمان و راستگویی. آنان برای آموزش و پرورش جوانان علاوه بر آموزش‌های نظری به فراگیری انواع مختلف ورزش‌ها می‌پرداختند.

ورزش زورخانه ای
با طلوع دیانت اسلام، انواع ورزش‌ها رونق بیش‌تری یافت و اسلام بر ترویج ورزش‌هایی، همچون سوارکاری، تیراندازی، شمشیربازی، کشتی، شنا و دو و میدانی تأکید می‌ورزید. پزشکان دورة اسلامی مانند ابن‌سینا و ابوبکر بخاری، شاگرد زکریای رازی، در آثار خود به اهمیت انواع ورزش‌ها در سلامت جسم و جان تأکید کرده‌اند؛ اما آن‌چه در نزد ایرانیان اهمیت داشت، تفاوت آنان با یونانیان در نگاه و دیدگاه‌شان به ورزش بود. ایرانیان به ورزش از جنبة تفریح، سرگرمی و تماشای آن نمی‌نگریستند، بلکه نزد آن‌ها، ورزش نوعی آیین و رفتار اخلاقی، بسط فضایل انسانی، آیین جوانمردی، مردم‌داری، راستی و نیک‌رفتاری به‌شمار می‌رفت و نگاه آن‌ها با اندیشه‌های المپیک نوین همانندی می‌کرد. همچنین در رویکرد ایرانیان به ورزش، همت، غیرت، نفرت از ترس، عشق به میهن، نجابت، بخشش، فتوت و جوانمردی، صبر و تحمل، دوستی و تفاهم و راستی، فروتنی، شجاعت و پاکی نفس تأکید و ترویج می‌شد و ورزش با مذهب نیز پیوند تنگاتنگ داشت. ایرانی‌ها ورزش را با هدف تعالی اخلاق و جوانمردی، مردم‌داری و راست‌گویی پی می‌گرفتند و در بسط ورزش و رواج این تعالیم به دیگر ملت‌ها از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کردند. یکی از شاخص ترین ورزشهای باستانی که در ایران رواج داشت ورزشهای زورخانه ای می باشد . ورزش باستانی ایران، زورخانه، قدمتی بیش از سه هزار سال دارد. ایرانیان با این ورزش و سابقة تاریخی آن آشنایی دارند ورزش زورخانه یکی کهن‌ترین ورزش‌های جهان است که با نام، نشان، آداب، رسوم، زبان و خصلت‌های ایرانیان به دیگر کشورهای جهان راه یافته است. شاعران نامی چون فردوسی و سعدی در آثار ارزنده خود به  این ورزش و قهرمانان آن اشاره کرده‌اند. در کتابخانه ملی فرانسه در پاریس دستخطی مربوط به سال 1875 میلادی از علی‌اکبر بن مهدی از کاشان همراه با 83 تصویر موجود که در آن ورزش زورخانه به‌طور معمول و پیوسته، نوشته شده و علاوه بر تمرینات مختلف از مُشت‌مال دادن ورزشکاران (ماساژ) با روغن بادام، استراحت بین تمرینات، آواز مرشد و نواختن ضرب و زنگ یاد شده است. این نویسنده به‌ویژه اشاره کرده که در پایان ورزش زورخانه مسابقه کشتی و مُشت‌زنی‌ انجام می‌شده است.
«پل چارتیر»[1] متخصص بازی‌های بومی و سنتی از کشور کانادا، در اولین سمپوزیوم آشنایی با مبانی علمی و فرهنگی زورخانه می‌گوید:
«نظامات ورزش باستانی نشان‌دهندة ترکیب کامل حرکات موزون، جوانمردی، زیبایی و نیکی است. این حرکات، ذهن و روح را همانند جسم با خرد، درستکاری و قدرت هماهنگ پرورش می‌‌دهند. از ورزشکاران خواسته می‌شود، به‌عنوان نگاهبان ارزش‌های اخلاقی، قومی و عارفانه ایرانی عمل کنند. آن‌ها از قدرتمندان دعوت می‌کنند تا با تواضع به اجتماع خود خدمت کنند. این ارزش‌ها نشان‌دهندة بالاترین سطح آرمان‌هایی است که یک انسان می‌تواند از آن‌ها پیروی کند. وفاداری، شجاعت و فداکاری، انسانیت، تواضع و دیگرخواهی؛ این ارزش‌ها باعث جذب من به سوی ورزش باستانی شده است.»
 

تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد ابعاد مختلف بدن در کودکان
تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد جسمیورزشهای زورخانه ای  به‌عنوان وسیله‌ای مطمئن برای رشد جوانان، عضلات را نیرومند می‌کند، استخوان‌ها را محکم و استوار می‌نماید، و بالاخره باعث تقویت حواس پنجگانه به‌ویژه حس بساوایی و حس بینایی می‌شود.

تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد ذهنی
ورزشهای زورخانه ای امکان تجربه و تعامل‌های مستقیم با عوامل محیطی را برای افراد  فراهم می‌کند. بازی نه تنها بر رفتارهای هوشمندانه و قابل مشاهده فرد اثر دارد، بلکه بر ساخت فیزیولوژیکی مغز او تأثیر غیرقابل انکار دارد.

 تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد عاطفی
کودک از 3 تا 7 سالگی عواطف خود را آشکارا ابراز کرده و به‌تدریج عواطف خود را شناسایی می‌کند. مسلماً بروز ناگهانی خشم و ترس در کودکان 3 تا 7 ساله امری عادی است و ترس در کودکان این گروه سنی به علت نیروی تخیل بسیار فعال آنان است. دیگر اینکه مرتباً با اوضاع و موقعیت‌های تازه‌ای روبه‌رو می‌شوند که برای آنان ناآشنا است. باید توجه داشت که به‌طور کلی محیطی که کودک در آن زندگی می‌کند و نوع تجربه‌هایی که در خلال بازی‌های بومی و محلی به ویژه ورزشهای زورخانه ای به‌دست می‌آورد و چیزهایی که یاد می‌گیرد، در کیفیت بروز عواطف کودک بسیار مؤثر است.

تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد اجتماعی
ورزشهای زورخانه ای  وسیله‌ای برای بیان احساسات جوانان و کشف روابط و ارضای آنان است. کودکان معمولاً از دو تا سه سالگی بازی با دیگران را آغاز می‌کنند. اما اگر استعداد ذاتی و علاقه اجتماعی آنان رشد نیافته باشد، با دیگران سازگار نخواهند شد و علاقه‌ای به حفظ روابط اجتماعی و شرکت در بازی نخواهند داشت. کودک از طریق بازی‌های بومی و محلی و همانند‌سازی و تقلید از رفتارهای بزرگسالان نه تنها رفتارهای اجتماعی را تمرین کرده، بلکه فرصتی برای اصلاح و گسترش شیوه‌های رفتار اجتماعی پیدا می‌کنند از این طریق کودک شهامت داخل شدن در اجتماع را کسب می‌کند و فرا می‌گیرد که چگونه می‌توان در اجتماع زیست و روش‌های مختلف مبارزه با مشکلات و پیدا کردن راه‌حل آن را می‌آموزد. فضای حاکم بر زورخانه و حضور کودکان در زورخانه فرصتی را ایجاد می کند تا آنان در جوانی بخوبی روابط اجتماعی را که در سالیان متوالی بدلیل حضور در زورخانه کسب نموده اند را بکار گیرند .

 تاثیر ورزشهای زورخانه ای  بر رشد شخصیت
ورزشهای زورخانه ای  در شخصیت‌سازی و رشد کودک تأثیر فراوان دارد. بازی وسیله کسب تجربه‌های پرارزشی است که کودکان در خلال آن از جهت احساسی، اجتماعی و روانی رشد می‌کنند. الگوهای رفتاری آنان در بازی شکل می‌گیرد. این الگوها در سراسر عمر کودک سرمشقی مفید برای او خواهد شد. کودک به مدد بازی الگوهای بی‌شمار و درهم پیچیده و ظریف زندگی آدمی را درمی‌یابد و آن را تجربه و تمرین می‌کند و رابطة میان این الگوها را می‌سنجد، تا آن‌ها را فرا گیرد. از آن‌جهت که ناگزیر است در سنین بزرگسالی با آن‌ها روبه‌رو شود و در جامعه زندگی کند. ورزشهای زورخانه ای با توجه به قابلیتهایی که همه ابعاد وجودی انسان را در بر می گیرد می تواند نقش موثری را در شکل دهی شخصیت کودکان و نو جوانان ایفا نماید  .

 
بحث و نتیجه گیری
در ایران باستان زورخانه مرکز فعالیت‌های ورزشی محلات و شهرها بوده که در آن‌جا ورزشکاران به‌انجام ورزش‌ها و نرمش‌های باستانی می‌پرداختند قدمت این ورزش به پیش از اسلام می‌رسد ولی با رواج تصرف ورزش‌های زورخانه‌ای با تصوف آمیخته شد. زورخانه به شکل فعلی از زمان حمله مغول و تسلط آن‌ها بر ایران به اوج و کمال خود رسید. ایرانیان همیشه درصدد رها ساختن خود از سلطه دیگران بوده و حفظ جان و مال و خاک را در سرلوحه کارهای خود قرار می‌دادند. زورخانه مکانی برای عبادت و محل‌ تمرین و نیرومند کردن بدن برای مقابله با دشمن بود. در تمام دوران زورخانه توانسته نقش مؤثری در رها شدن از سلطه ستمگران را ایفا کند و مردان آزاده و بزرگی را در دامن خود پرورش دهد.
پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران به‌دلیل همسویی و انطباق موازین و معیارهای آن با تعالیم اسلامی و پیروی از احکام دینی به تدریج از رونق و اعتبار بیشتری برخوردار شد و به‌خاطر توجه عمیق آن به گرایشات و علائق مذهبی همچنان تا امروز مداومت داشته است.
ورزش‌های زورخانه‌ای با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های خاص خود از سایر ورزش‌های متمایز گشته و نه تنها ورزش بسیار کاملی است بلکه متعلق به یک فرهنگ است و بارزترین ویژگی آن این است که معیار و ملاک در این ورزش، پهلوانی و پهلوان بودن است. بایستی این ورزش بومی و محلی را خوب معرفی کنیم و بر روی تاثیرات آن بر ابعاد مختلف اخلاقی، شخصیتی، جسمانی و فرهنگی شناخت کافی به افراد جامعه به‌ویژه جوانان داده شود ، تا از این طریق بتوان  اساطیر و شخصیت‌های فرهنگی و تاریخی خود را الگوی جوانان قرار داده و تلاش نماییم تا خصلت‌های خوب انسانی حفظ گردند.
 

منابع
1ـ باستانی‌راد، حسن؛ حسینی، امیر؛ صیرفی، هایده (2007). تاریخ نامه ورزش ایران‌زمین(1)، تهران، انتشارات کمیته ملی المپیک.
2ـ بلوکباشی، علی (2007). بازی‌های کهن در ایران، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
3ـ بیژن، اسدالله (1971). سیر تمدن و تربیت در ایران باستان، تهران، انتشارات ابن سینا.
4ـ بیهقی، حسین علی(1986). پژوهش و بررسی فرهنگ‌ عامه مردم ایران، انتشارات آستان قدس.
5- تکمیل همایون، ناصر (2003). نظام و نهادهای آموزشی در ایران باستان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
6ـ حسینی، سید امیر (2005). زورخانه‌ها و ضرورت بازشناسی هویت فرهنگی و تعلق اجتماعی در محله‌های شهری، تهران، انتشارات آکادمی ملی المپیک.
7ـ روحی دهکردی، میترا (2003). جهانی شدن بازی‌های بومی و محلی، مجله ورزش و ارزش، شماره 169، انتشارات وزارت آموزش و پرورش.
8ـ گودرزی، محمود (2004). سیر تطور ورزش باستانی و زورخانه در ایران، نشریه حرکت، شماره 22، انتشارات دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران.
9ـ مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی مبانی علمی، تاریخی و فرهنگ زورخانه (2004). تهران، انتشارات آکادمی ملی المپیک.